-करिम बक्स मियाँ
कतार एउटा सानो राष्ट्र, दु्रतगतिमा बढेको यहाँको विकासक्रम, सजिलै भिसा प्राप्त गर्न सकिने र नेपालको राजनीतिक तरलताको कारण लाखौं नेपाली युवाहरूको रोजगारको गन्तव्य भएको । भनिन्छ सन् १९८५ को आसपासबाट विशेषगरी अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीअन्तर्गत चल्ने ठूला स्तरीय होटलहरूमा कुक तथा बेराको काम गर्न आउने नेपालीहरूबाट सुरु भएको नेपालीबीच रोजगारीको सिलसिला अहिलेको अवस्थासम्म आइपुग्दा कतार एउटा मिनी नेपालको नामले नेपालीहरूको आकर्षण थलो बनेको छ ।
यो त सर्वविदितै छ जबजब देशमा क्रान्ति चर्कन्छ तबतब नेपालीहरू बिदेसिने क्रममा तीव्रता आउँछ । यही र यिनै असंख्य कारणहरू छन् जसले नेपाली युवा शत्त्ािm दिनानुदिन पर देशको आँगनमा बाध्य भएर श्रम अर्पिरहेको तीतो वर्तमान दिक्दारमय छ । कतारको हकमा मात्र गफ हाँक्ने हो भने तीन लाखभन्दा बढी नेपाली प्रवासी जीवन भोगिरहेको तथ्य हाम्रोसामु छ । सबै नेपाली जीवनका निमित्त्ा श्रम गर्न प्रवासिए तापनि कतारमा कार्यरत सबैलाई श्रमजीवी मानिहाल्ने अवस्था छैन । ’cause नेपालीहरूको यो विशाल जमातभित्र एउटा यस्तो तप्का पनि छन्, जसले मूलतः श्रम बेच्नेभन्दा पनि इमान बेच्ने काममा आफूलाई ढालेर हिँडेका छन् । मानवीय मूल्य र मान्यताभन्दा तल गिरेर यहाँ सोझा नेपालीको अमन बेच्नेहरूको बिगबिगीले नेपालीहरूको परिचय खोस्ने काम बढी भएको छ । एउटा नेपाली दूर देशमा किन पलायन हुन बाध्य छ ? किन नेपाली घर आँगन, जहान परिवारदेखि धेरै टाढा यो अर्काको देशमा जीवन खोज्न विवश छ ? भावनात्मक रूपले सम्पूर्ण नेपालीसँग यसको उत्त्ार छ । देश धनी हुँदैमा प्रवासिनुपर्दैन भन्ने चैं हैन, तर देश गरिब हुनाले बाध्यात्मक परिस्थितिको सिर्जना हुनु ग्लानिको द्वार हो भन्नु उपयुत्त्fm हुन जान्छ ।
अपवादलाई छाडेर सस्तो पारिश्रमिकमा काम गर्ने र सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको समुदाय भनेर कतारमा चिनिने समुदाय नेपाली समुदाय हो । अधिकांश नेपाली वास्तव मै अति नै न्यून तलबमानमा काम गर्न बाध्य छन् । संसारका अन्य मानवसरह एउटा नेपाली पनि सुखी र सम्पन्न बन्न चाहन्छ तर विविध कारणहरू जसले नेपालीको त्यो चाहनालाई कहिल्यै पूरा हुन दिइरहेको हुँदैन । यहाँ यसो भन्दै गर्दा आजकल कतारका हरेक कम्पनीमा सस्तो तलबमानमा कार्यरत नेपालीमाझ विभिन्न प्रलोभनका साथ नेटवर्किङ्ग व्यापार फस्टाउँदो छ । हुन त विगत लामो समयदेखि यस्ता व्यापारहरू नेपालीहरूलाई धनी बनाउने सपना बाँड्दै आउने अनि बिलाउने नभएका चैं हैनन् । कहिले सुनको लकेट बाकेर आए त कहिले कथित ब्रान्डेड घडी लिएर आए कहिले सबै प्रकारका रोगहरूको निदान हुने ओखतीको व्यापार भयो त कहिले के कहिले के ? सबैको दाउपेच उस्तै उस्तै “के तपाइँ धनी बन्न चाहनुहुन्छ ?” गरिबी र त्यसबाट सिर्जेका परिस्थितिले एउटा नेपाली दिनानुदिन खस्कँदो जीवनयापन गर्न बाध्य छ । दैनिक बाह्र चौध घन्टा काम गर्दा पनि उसले साहुको ऋण चुत्त्fmा गर्न सकिरहेको हुन्न । जहान परिवारलाई सुख दिने सपना यथावतै छ । साहुको ऋण चुत्त्fmा गरी परिवारलाई कसरी सुख दिन सकिन्छ भन्ने’bout सोची रहेको सोझो नेपालीलाई नेटवर्किङ्ग व्यवसायीहरू सपना बाँड्दै हिँड्का हुन्छन् ।
विश्व बजारमा कुनै स्थान ओगट्न नसकेको सस्ता सामान बोकेर नेपालीहरूको क्याम्प धाएर गरिबी र साहुको ऋणले थिलिएका सर्वसाधारणलाई प्रलोभनमा पारेर व्यवसाय गर्नेहरूको दिनानुदिन संख्या बढ्दो छ । एकजना यस्तो नेपाली जुन रातोदिन परिश्रम गर्दा पनि आफ्नो घर परिवारलाई सोचे जस्तो सुखदिन सकिरहेको हुन्न । जसलाई दुरोदेशमा बसेर सधैं सस्तो श्रम बेच्नु पनि छैन । निकासको मार्ग अवलम्बन गर्ने कनै सहज वातावणको अवस्था पनि छैन, यस्तोमा दैलोमा झोलामा वस्तु बोकेर धनको वषर्ा गराइदिने अभिव्यक्ति दिने मानव पाइन्छ भने को पो खुसी नहोला र ? नेटवर्किङ्ग व्यवसाय गर्ने यस्ता ठगहरू नेपालीको दैलो दैलोमा पुगेर सदस्य बनाउने, दायाँबायाँ गरेर दुईदुईजना सदस्य बनाएपछि केही महिनाभित्र डलरको वषर्ा हुनेजस्ता वाहियात गफ फलाक्दै हिंडेका हुन्छन् । आखिर के हो त यस्तो प्रकारका नेटवर्किङ्ग व्यवसाय र दलालहरूको वास्तविकता ? कुनै एक राष्ट्रको सरकारी निकायमा व्यापरिक प्रायोजनका निमित्त्ा दर्ता भएर कारोबार गर्ने यस्ता प्रकृतिका कम्पनीहरू आफ्ना निश्चित दलालहरूम्ाार्फत ग्राहक बनाउने, महँगो सदस्यता शुल्क लिने र एक प्रकारको छिट्टै पैसा कमाउन तथा छोटै अवधिमा बिनाकुनै कडा परिश्रम नै धनी बन्न सकिने सपना प्रवाह गर्दै महँगो मूल्यमा अधिकतम ‘नन ब्रान्डेड तथा नन मेडिकेयर’ सामान बेच्ने काम गर्ने गर्छन् ।
यस्ता प्रकारका व्यापारीहरूको कनै प्रकारको खुला कम्पनी हेदैन न त कुनै दोकानहरू नै हुन्छन् । विशेषतः मान्छेहरूको बसोबास स्थलसम्म पुगेर कम्पनी, सामान तथा त्यसका फाइदासम्बन्धी विस्तृत ‘बि्रफिङ’ को मार्फत शुल्क लिएर सदस्यता बनाउने र बनेका सदस्यहरूलाई कम्तीमा पनि चारजनासम्म सदस्य बनाउन आग्रह गर्दै त्यसपछिका भविष्यका फाइदाको ’boutमा आफनो चातुर्यताद्वारा पैसा असुलेर सामान भिडाउने काम गर्छन् । एकले चार, चारले सोह्र सदस्य बनाउँदै गए निकट भविष्यमा पहिलो सदस्यको निमित्त्ा र क्रमिक बाँकी सदस्यहरूका निमित्त्ा डलरको वषर्ा हुने भन्दै वस्तु बिकाउन हिंड्ने वाहियात व्यापारीहरूको सञ्जाल हो नेटवर्किङ्ग व्यापार । जसको काम भनेकै सोझा साझाहरूलाई प्रलोभनमा पारेर आफ्नो वस्तु बिकाउनु मात्र नभई सदस्य बनाएर उठेको रकमद्वारा आफ्नो स्वार्थसिद्ध गर्नु हो । असंख्य नेपालीहरू यस्तो कारोबारको सिकार बनिसकेका छन् । धेर थोर पैसा पनि फँसिसकेको छ तर कुनै नेपालीहरू भेट्न सकिन्न कि ऊ साँच्चै धनी बनिसकेको होस् ऊ यदि भेटिन्छ भने पनि ती, तिनै दलालहरू जुन सपना बाँडेर सर्वसाधारणको पैसा जम्मा गर्न सफल बनेका छन् । सामान्यतया बजारमा दुई रियालमा पाइने वस्तुलाई दस गुना बढी रकममा किनेर तथा झन्डै आफ्नो तलबको आधाभन्दा बढी पैसा फँसाउने नेपाली झर्ला र खाउँलाको स्थितिमा बसेका हुन्छन् । उनीहरू ब्ााह्र चौध घन्टा काममा अहिले पनि पिल्सेका हुन्छन तर कपोकल्पित सपनाको जाल फिंजाउने दलालहरू भने दिनानुदिन मोटाएका हुन्छन् ।
कनै त्यो नेपाली जसले आफ्नो कमाइको एउटा हिस्सा यस्ता नेटवर्किङ्ग व्यापारीको अधीनमा सुम्पेका छन् के तिनले कहिल्यै यो जान्ने प्रयत्न गरेका छन् कि उनीहरूको त्यो रकम कहाँ जम्मा भइराखेको छ ? एकजनाले थुके सुकी सयजनाले थुके नदी भनेझैं एकजनाद्वारा लगानी गरिएको रकमको औचित्य नहुन सक्ला तर ती असंंख्य नेपालीद्वारा लगाइएको रकम कुन तत्त्वको हातमा परेको हुन्छ ? मैले इन्टरनेटको एउटा कुनामा अमेरिकाको लागि डीभी चिट्टाको विज्ञापन देखें त्यहाँ लेखिएको थियो सित्त्ौमा छिटो फारम भर्नोस समय सीमित छ आदि इत्त्यादि, तर जब त्यहाँ फारम भरियो तल दोस्रो खण्डमा लेखिएको थियो एक सय नब्बे अमेरिकी डलर पनि दिनुपर्ने रे ऊ अनि अमेरिकाका लागि उडान निश्चित ? नेटवर्किङ्ग व्यापारको हत्कण्डा पनि त्यस्तै हो, पहिला धनी बनाउने सपना बाँडिन्छ, जब साधारण नेपालीको मन मस्तिष्कमा आशाको बीउ रोपिन्छ अनि भनिन्छ कि लु यो सामान किन्नुस् यो साबुन हो जसको प्रयोगले आयु बढाउँछ, शरीरमा भएका सबै प्रकारका रोगको निदान हुन्छ, लु यो कफी किन्नुस् जसको सेवनले स्वास्थ्य विज्ञानले निदान गर्न नसकेको हाड, छाल्ााका रोगलाई निर्मूल पारिदिन्छ । एउटा व्यापारीले आफनो बस्तु बिकाउन अनेक व्यापारिक हत्कण्डा अपनाउन सक्छ ।
नक्कली सामानलाई सक्कली भनेर बेच्ने त उसको आदत नै हो, तर ग्राहकहरू व्यापारीको जालमा त्यसै आँखा चिम्लेर फँस्नु हुँदैन । यस्ता नेटवर्किङ्ग व्यापारीहरूको फन्दामा परेर भएको आफनो पैसा बर्बादबाहेक अरू केही हुनेछैन । नेटवर्किङ्ग व्यवसायका यस्ता मानिन्दाहरू व्यत्त्ािmको भावना र मनोकांक्षामाथि खेलबाड गर्ने एक प्रकारका चतुर लुटेराहरू हुन् भन्दा फरक पर्दैन । हामी नेपालीहरूमा एउटा अचम्मको बानी रहेको छ कि हामी विश्वासलाई अन्धभत्त्fm भएर अंगीकार गछौर्ं तर अब बेला र अवस्थाहरू त्यस्तो छैन असली सुनलाई कसी लगाउनुपर्दैन भन्ने उत्त्ािm अब पुरानो भइसक्यो । बजारमा अचेल विश्वाशहरू बिक्न थालेका छन् । बेइमानीको सहर जमेको छ । धन कमाउने चाहना राखिनु पक्कै पनि मानवको जन्मसिद्ध अधिकार हो तर धन र त्यसको प्राप्ति कसरी सम्भव छ भन्ने’bout विचार पनि पुर्याउनु अनिवार्य छ ।
एकजना भिखारी भीख माग्न हिंड्दै गर्दा गाउँका मुखिया बा नदी किनार बसेर एकाबिहान स्नान गर्दै रहेछन् । भिखारीले सोचेछ कि मुखिया बा धनी भएको कारण त बिहान बिहान नदी किनारमा स्नान गरेर पो रहेछ । उसले पनि अबदखि म पनि यसै गर्छु भनेर सबेरै नदी किनार गएछ स्नान गरी टोपल्लिएको भिखारीलाई खोलोले बगाएछ ….. बुझ्नेलाई श्रीखण्ड नबुझ्नेलाई खुर्पाको बिँड…….तथास्तु ।